Vergeten straat
In de eerste helft van de twintigste eeuw is de Brusselse binnenstad het toneel van ingrijpende veranderingen en verbouwingen. De grootste verandering is ongetwijfeld de noord-zuid verbinding en de metro. Door slechte coördinatie van de vele werkzaamheden wordt een straat aan twee kanten volledig afgesloten.
De bewoners van Boons vergeten straat leven als op een eiland in de grote stad, maar kunnen zich niet onttrekken aan de maatschappij, die hen omsingelt en opvreet. Aanvankelijk blijven de bewoners ontredderd achter maar al snel zien ze in dat deze situatie hun speciale kansen biedt. De bewoners zijn door het lot aan elkaar verbonden en slaan de handen in elkaar. Zo creëren ze hun eigen anarchistische (macro)maatschappij waarin zij aanvankelijk zonder enige vorm van gezag met en naast elkaar leven. Door de ernstige ziekte van twee van de bewoners ontstaat een tweestrijd tussen hen die contact willen maken met de buitenwereld en diegenen die deze geborgenheid niet willen opgeven. In Vergeten Straat zit een complex relationeel netwerk verweven. Op het eerste gezicht is dit niet zo'n belangrijk aspect van dit stuk. De voornaamste thema's in dit toneelstuk zijn het socialisme/communisme en de sociale wantoestanden door het kapitalisme. Bij nadere studie blijken de relationele spanningen echter een zeer belangrijke rol te spelen in de verhaal intrige. De relationele intriges zullen uiteindelijk zelfs het einde van de Vergeten Straat tot gevolg hebben. Ook valt het op dat vele personages zich laten leiden door hun frustraties.
Zo hebben we de twee belangrijkste kwalen uit het universum van deze roman genoemd: geld en wellust.: "En ze hebben allebei gelijk, het geld is een pest en het vlees is een pest, als ge u, lijk Sadeleer en zijn Marie, eraan te buiten gaat."
In dit relationele netwerk doen vooral de wat jongere personages mee (Andre, Gaston, Hermine, Louisken, Roza). De andere personages zijn hiervoor te oud of te gesetteld. Het gaat hier om: Nonkel en Marie, Esther, de beide Sadeleers , Viktor en Jeanne, Koel, Alfred en Denise. Voor de twee kinderen van Louisken geldt natuurlijk dat ze nog te jong zijn.
Het stuk is gebaseerd op de roman van Louis-Paul Boon maar geeft geen volledige weergave. Het is de bedoeling van enkel die elementen naar voren te schuiven die aan de basis liggen van zowel de opbouw als het verval van deze kleine gemeenschap die gedwongen zijn om samen te leven. In die zin wordt de misval van Hermine op het einde zeer duidelijk geïnterpreteerd als "de misgeboorte van het kind van de vergeten straat. De straat wordt niet opengebroken omdat er een ingreep gebeurt van buitenaf of omdat ineens dringende medische bijstand nodig is maar omdat de gemeenschap zichzelf opgeeft.
De redenen van die mislukking zijn terug te vinden bij de egoîstische ingesteldheid van de personages.
Omdat dit nooit echt uitgesproken wordt in de straat maar binnenskamers valt deze opvoering eigenlijk uiteen in twee stukken, die echter nauw bij elkaar aansluiten.
Er is het gedeelte dat zich afspeelt in de straat en een gedeelte dat zich afspeelt binnenskamers. In het stuk ontwikkelen die twee gedeelten zich als volgt: het eigenlijke samenleven in de straat is onderverdeeld in zeven taferelen, die telkenmale gescheiden worden door één of meer tussenteksten. Deze teksten worden gesproken vanuit de wooncellen en hebben een individueel karakter.
Het is geen ernstige poging om een gemeenschap in wording in al zijn aspecten te funderen; het gaat over de gemeenschappelijke wensdroom, de universele illusie van vrijheid. Het gaat over de kiemen van zelfdestructie in ieder van ons die elke individuele ontvoogding en dus ook elke samenlevingsopbouw dwarsbomen.
Om het effect van die dromen te visualiseren begint het stuk in een langzaam optrekkend rookgordijn waarin de personages opkomen. Dit opkomen gebeurt nog voor de mensen plaats genomen hebben.
Het stuk heeft iets onwezenlijks omdat Boon geen enkele poging onderneemt om het verhaal wat betreft ontwikkeling en afwikkeling een realistische duiding te geven. Het is opmerkelijk dat de bewoners van de straat geen enkel contact hebben met de buitenwereld. Nergens is er sprake van ongeruste familieleden, bezorgde leraars of collega's, onbestelbare post, verbaasde buren, ...
Er werden een paar personages geschrapt omdat zij geen echte nieuwe elementen aanbrengen tot betrekking van de straat. De kinderen zijn jongeren geworden die de nieuwe leiders zouden kunnen worden.
Tot slot nog dit, het gaat niet om een gemeenschap van rariteiten en extreem marginalen. De voorstelling zou niets te betekenen hebben als het stuk de mislukking van een dusdanige maatschappij zou vertolken.
Personages en replieken
- Nonkel 41 replieken
Man van Marie, vader van Gaston, lui en laf, praatjesmaker met ongewone fantasie. Hij wordt nonkel genoemd omdat hij zelf iedereen aanspreekt met Nonkel. Voor hem is het leven plezier maken. Ongeveer 50 jaar, werkloos. Speelt bijna constant bombardon. Hij is zich zelf bewust van zijn laf- en luiheid. Hij kan geen miserie zien. Binnenshuis is hij een despoot, op straat de plezante en in het bijzijn van Roza, Hermine maar zeker Louisken extra behulpzaam en een beetje flirterig.
- Koele 20 replieken
Weduwnaar van de moeder van Roza. Of hij zelf ook de vader is van Roza is niet helemaal duidelijk, heeft een vreemde, incestueuze relatie met haar en schermt haar af van de buitenwereld. Hij is een norse, stugge man, leeftijd ergens tussen 35 en 55. Eenzaat die gerust gelaten wil worden maar zich anderzijds wel met anderen moeit. Dat is zijn "leidmotief", goed doen voor de mensen. Hij is het eigenlijk beu onder de mensen te leven. Koele is eigenlijk de echte, natuurlijke leider die de gemeenschap aanspoort om hun eigen samenleving te creëren. Hij houdt van Louisken en verwekt bij haar een kind. Toch moet ook hij weten dat hun relatie niet volwaardig of evenwichtig is
- Fred 28 replieken
Struise, fiere man, 50 -55 jaar, vakbondsafgevaardigde. Hij is kordaat en direct, gewoon om leiding te geven en harde beslissingen te nemen. Hij wil ook in die positie bevestigd worden. Hij kan niet verdragen dat men hem negeert of aan de kant laat staan. Hij wil in het middelpunt. Hij is de chef. Maar eigenlijk is hij zwak. Al wat hij doet en zegt is berekend om gewichtig te lijken. Ernstig redeneren en discussiëren kan hij niet lang. Hij begint al snel te vloeken. Hij valt al snel door de mand als het er op aan komt om iets te ondernemen.
- Sadeleer 25 replieken
Ietwat boerse, naïeve man van 60 jaar. ; hij baat een frituur uit en verkoopt vis. Zijn vrouw Marie (niet in het stuk) domineert hem. Die onderdanigheid van Sadeleer is de oorzaak van zijn geldingsdrang buitenshuis.
- Oude Sadeleer 0 replieken
is ruim 80 jaar oud. Hij zit constant voor zijn deur en bekijkt het leven in de straat zonder iets te zeggen. Hij kan eigenlijk geen mens meer zien. Slaapt regelmatig, schrikt af en toe wakker en kijkt dan met steeds wisselende uitdrukkingen (boos, blij, bezorgd, vragend, ...) Sadeleer is eigenlijk de ogen van de onverschillige maatschappij.
- Viktor 34 replieken
Slordige 40 jarige man. Viktor is een echte cafefiguur. Hij becommentarieert het leven in de straat van achter een glas bier. Viktor domineert zijn vrouw Jeanette Proust. Dit drijft haar tot wanhoop. Viktor is gefascineerd door de tienermeisjes Roza en Hermine. Hij koopt hen cadeaus en probeert hen te verleiden. Bij Roza vangt hij bot, maar bij Hermine slaagt hij door omstandigheden.
- Jeane(tte) Proust 25 replieken
40 jaar. Jeane(tte) Proust is gefrustreerd door gebeurtenissen uit haar jeugd. Ze ziet altijd alles zwart en negatief. Ze is eerder een meeloopster. Ze ondergaat het misbruik van haar man Viktor binnenshuis maar laat niet na hem te kleineren in de straat.
- Denise 36 replieken
Vrouw van Fred, 50 jaar. Intelligent, heeft een goede baan. Ze kijkt op naar haar man, maar beseft ook wel dat hij eigenlijk een zwak figuur is.
- Marie 24 replieken
Vrouw van Nonkel, moeder van Gaston, doodbraaf, onderdanig, hardwerkend vrouwtje (kakmadam) zeer fier, wil graag hogerop maar blijft slaafs achter iedereen lopen. Ze steekt haar eigen verlangen diep weg als iets waarvoor ze zich schaamt. Ze schaamt zich omdat ze veel kinderen wil. Met kinderen kan zij omgaan, met grote mensen niet. Telkens Nonkel of Gaston een nieuwe wet in huis brengt, schikt zij er zich naar met alle gedweeheid. Zij voldoet aan al hun grillen.
- Esther 23 replieken
Weduwe van 60 jaar, bijna blind. Al wat er in de toekomst gebeurt met de straat kan haar niet schelen, zolang zij zelf er niet persoonlijk bij betrokken wordt. Nooit denkt zij eens aan iemand anders, zelfs niet aan Andre, haar zoon. En hoe armer, hoe treuriger het er in de straat aan toe gaat, hoe meer Esther jammert en de fouten op iemand anders steekt. Nooit is iets haar fout. Ze koestert nog steeds de meelijwekkende waan dat het ooit beter zal gaan. Ze kan niet goed tegen de vreugde van anderen. Zij moet alleen zijn en met gesloten ogen dromen dat ze in haar kasteel zit.
- Gaston 31 replieken
Zoon van Nonkel en Marie, 25 jaar, eigenwijs, draait met de wind, niet echt een eigen mening, stereotiep. Hij wil altijd de baas zijn. Gaston houdt van Louisken. Hij is zelf helemaal begeesterd door de filosofie van de Vergeten Straat en hij ziet Louisken als de exponent van deze filosofie. Gaston beseft te laat dat hij eigenlijk bij Hermine hoort. Haar plan om Gastons aandacht trekken door zich aan Viktor te geven, werkt. Ze is dan echter al zwanger.
- André
Huishulp van Sadeleer (en Marie die niet in het stuk voorkomt). Eigenlijk zorgt hij voor de oude Sadeleer, maar iedereen misbruikt hem. André is de zoon van Esther en een zwak personage, begin 20. Hij heeft geen sprekende rol maar is toch altijd aanwezig. Hij probeert stoer over te komen door veel sport te doen. Hij is altijd bezig met anderen te helpen. Maar eigenlijk is hij vol angst en haat en afschuw tegen een wereld die hem vijandig gezind is. Hij heeft een naïeve liefde voor Roza, die hij idealiseert. Hij durft zelf zijn liefde voor Roza niet te uiten en vraagt Gaston om dat in zijn plaats te doen. André is er zich vaag van bewust dat hij begeerd wordt door Marie. Deze gedachte verdringt en negeert hij liever.
- Louisken 27 replieken
Ongetrouwde jonge moeder van 2 kinderen, 25 a 30 jaar. Fris, koket, licht flirterig, het type cafébazin. We kunnen zeggen dat Louisken nogal losse zeden heeft op seksueel vlak: ze heeft twee kinderen van een onbekende vader en ze kust Koele, Gaston en op een bepaald moment zelfs Sadeleer. Ze lacht zeer veel en ze weent zeer veel. Ze heeft een hart dat veel te gevoelig is. Ze denkt dat alles tegen haar is. Ze haakt zich vast aan iedere minuut van de dag. Louisken bewondert Koele en aanziet hem als een God. Wanneer Koele interesse betoont voor Louisken, twijfelt ze dan ook niet en ze schenkt hem een kind. Louisken beantwoordt de liefde van Gaston, maar niet zo verregaand als hij zou willen.
- Hermine 1 repliek
Dochter van Fred en Denise, 20-25 jaar. Ze leeft slechts voor zichzelf. Met alles wat een ander overkomt lacht ze. En alles wat met haar gebeurt neemt ze ernstig op. Hermine verbergt zelfs haar kwellingen onder de meest open lach die men dromen kan. Hermine houdt van Gaston. Ze probeert dit hem voortdurend duidelijk te maken, maar hij wil niet luisteren. Zelf ziet hij meer in Louisken. Omdat Gaston haar negeert geeft Hermine zich aan Viktor. Ze wil zo wraak nemen op Gaston omdat hij haar liefde niet beantwoord heeft. De gevoelens die ze voor Viktor heeft, zijn zuiver seksueel. Ze wordt zwanger van Viktor.
- Roza 0 replieken
Dochter van Koele. Roza houdt van niemand, ze lijkt alleen gedreven te worden door een alles verterende haat. We kunnen veronderstellen dat Roza enorm knap is, omdat zij er in slaagt om een heel aantal aanbidders rond haar vinger te draaien. Haar onhandelbare gedrag is wellicht ontstaan door de verdringing van haar incestueuze relatie met Koele. Ze haat hierdoor alles en iedereen, maar vooral Koele en zijn ideeën, namelijk de Vergeten Straat. Uit verdringing van haar trauma, leeft Roza in een fantasiewereld. In deze fantasiewereld domineert zij haar poppen. Deze poppen stellen een hoge militair, een directeur en een koning, allen symbolen van macht. Zij is zich ervan bewust dat André en Viktor haar begeren, maar ze schept er een hooghartig genoegen in om hen af te wijzen.
- Jaak, Frans, Ernest, Charel, Evelyne, Eugenie, Esther, Josee
Kotstudenten die eigenlijk helemaal buiten het straatleven staan. Ze zijn meestal onzichtbaar aan het studeren maar af en toe nemen ze deel en zijn dan ook uitdrukkelijk aanwezig met ritmesectie, dans en choreografie. Het zijn rollen zonder tekst.